“Veliki prasak” (engl. “Big Bang“) najprihvaćenija je znanstvena teorija o nastanku i razvoju svemira. Prema njoj, svemir je prije otprilike 13,8 milijardi godina nastao iz izuzetno guste i vruće točke – singularnosti. Od tada se širi i hladi, stvarajući prostor, vrijeme, tvar i energiju koje danas poznajemo. U samom početku, sav svemir bio je sabijen u beskrajno maleni volumen u kojem nisu postojali ni prostor ni vrijeme u današnjem smislu. U tom trenutku, nazvanom “Veliki prasak”, započelo je brzo širenje i razvoj svemira. Ne radi se o eksploziji u prostoru, nego o eksploziji samog prostora. Naime, svaki dio svemira udaljavao se od svakog drugog, poput točkica na površini balona koji se napuhuje.
Prve sekunde nakon “Velikog praska” bile su ključne. U prvih nekoliko trenutaka nastale su osnovne čestice – protoni, neutroni i elektroni. Kako se svemir širio i hladio, te su se čestice počele povezivati u jednostavne atome, uglavnom vodika i helija. Tek nakon stotinjak milijuna godina, gravitacija je počela skupljati plinove u prve zvijezde i galaksije. Unutar zvijezda počela je nuklearna fuzija, proces kojim nastaju teži elementi poput ugljika, kisika i željeza. A to su gradivni blokovi života.
- PROČITAJTE VIŠE: Zeekr X | Električni kompaktni crossover SUV predstavlja spoj luksuza, tehnologije i urbane funkcionalnosti
“Veliki prasak” nije samo teorijska pretpostavka – potkrepljuju ga brojni znanstveni dokazi. Najvažniji među njima je kozmičko mikrovalno pozadinsko zračenje – slaba radijacija koja ispunjava cijeli svemir i predstavlja “ostatak topline” od prvobitnog širenja. Ovo zračenje otkriveno je 1965. godine, a njegova ravnomjernost i spektralne karakteristike savršeno se uklapaju u predviđanja teorije “Velikog praska“.
Drugi važan dokaz jest “crveni pomak” u svjetlosti udaljenih galaksija, koji je prvi uočio Edwin Hubble
On je pokazao da se galaksije međusobno udaljavaju, što znači da se svemir širi. Širenje se i danas nastavlja, a otkriće “tamne energije” sugerira da se ono čak i ubrzava. Zanimljivo je da teorija “Velikog praska” ne objašnjava što je izazvalo sam prasak – odnosno, što je bilo “prije” njega. To pitanje izlazi izvan granica sadašnje fizike, jer prostor i vrijeme, kako ih poznajemo, počinju tek u tom trenutku. Ipak, postoje brojne hipoteze – od kvantnih fluktuacija vakuuma do mogućnosti da naš svemir nije jedini, nego dio multiverzuma.
Kroz desetljeća, teorija “Velikog praska” pokazala se iznimno uspješnom u objašnjavanju strukture i evolucije svemira. Unatoč otvorenim pitanjima, ona ostaje temelj suvremene kozmologije – grane znanosti koja proučava svemir kao cjelinu. Svaki novi teleskop, svaka nova slika galaksije udaljene milijardama svjetlosnih godina, dodatno potvrđuje veličanstvenu priču koja je započela jednim, naizgled jednostavnim, ali sudbonosnim događajem: “Velikim praskom“.
10 zanimljivosti o “Velikom prasku”:
- Svemir je danas star oko 13,8 milijardi godina, što je određeno mjerenjem mikrovalnog pozadinskog zračenja.
- Naziv “Big Bang” izvorno je bio posprdan izraz koji je 1949. godine upotrijebio astronom Fred Hoyle, zagovornik suparničke teorije.
- U trenutku “Velikog praska“, temperatura svemira bila je više od trilijun stupnjeva Celzija.
- Tek nakon 380.000 godina svemir je postao dovoljno hladan da svjetlost slobodno putuje prostorom.
- Kozmičko pozadinsko zračenje danas ima temperaturu od samo 2,7 kelvina i blizu je apsolutne nule.
- Svemir se ne širi “u nešto” – on stvara prostor dok se širi.
- Oko 68% svemira čini tamna energija, 27% tamna tvar, a svega 5% obična materija.
- Prema nekim teorijama, svemir bi se mogao jednog dana ponovno “srušiti” u tzv. “Veliko sažimanje” ili “Big Crunch“.
- Postoje hipoteze o “višestrukim Velikim prascima“, gdje se svemir neprestano širi i ponovno rađa.
- Najudaljenija galaksija koju smo do sada promatrali svjetlost je emitirala samo 330 milijuna godina nakon “Velikog praska“.
